پاورقی دنباله‌دار کتاب «یگانه دستگاه: تاریخچه مخفی آیفون»
از کجا مطمئن باشیم که اپل، همان قلعی را بهکار می‌برد که در شرکت ای‌ام بینتو پالایش شده؟ جوابش خیلی ساده است؛ خود اپل اذعان کرده که از همان قلع در ساخت محصولاتش استفاده می‌کند.
اپل موظف است فهرست منابعی که از طریق آن‌ها، مواد اولیه‌ی محصولاتش را تهیه می‌کند، در اختیار عموم قرار بدهد و به‌منظور انجام این وظیفه، فهرستی منتشر ساخته. هم اسم ای‌ام بینتو در این فهرست هست و هم اسم اومسا. خود من هم بعد از صحبت با افراد مطلع بسیاری، از معدنکاران گرفته تا تحلیلگران و مشاوران حوزه‌ی صنعت در بولیوی، مطمئن شدم که قلع استخراج‌شده از معدن ثرو ریکو در شهر پوتوسی واقعاً سر از پالایشگاه ای‌ام بینتو در می‌آورد.
در سال ۲۰۱۰، قانونی موسوم به قانون اصلاح مالی داد-فرانک[۱] تصویب شد. در آن زمان، مبالغی که از راه حفاری و فروش منابع معدنی که در جمهوری دموکراتیک کنگو به‌دست می‌آمد، خرج درگیری‌های داخلی و مناقشات کنگو می‌شد. هدف یکی از بندهای قانون اصلاح مالی داد-فرانک، سخت‌کردن روند تزریق منابع مالی به مناقشات داخلی در دیگر کشورها بود. به‌موجب این بند، اگر شرکتی محصولی تولید می‌کرد که در آن قلع، تانتال، تنگستن و طلا بهکار رفته بود، باید اعلام می‌کرد که این فلزات را از چه راهی به‌دست آورده و چگونه آن‌ها را تهیه کرده است. به‌خاطر اسم عناصر که سه تای آن‌ها با نوعی از ت و یکی‌شان با ق شروع می‌شود، به این قانون، اصطلاحاً ۳ت‌ق هم می‌گویند.
برای ساختن آیفونی که در دست شماست، هزاران معدنکار در شرایطی اغلب دشوار و خطرناک در اکثر قاره‌های جهان به حفاری معادن می‌پردازند
شرکت اپل به‌صورت رسمی اعلام کرده که به‌خاطر پیروی از این قانون، از سال ۲۰۱۰ روند تهیه‌ی منابع اولیه‌ی خود را بازبینی کرده است. شرکت اپل در سال ۲۰۱۴ فهرستی منتشر کرد و در آن از شرکت‌هایی اسم برد که فلزات مورد نیاز خود را از آن می‌خرید. اپل بیان کرد که تلاش دارد به‌زودی به رابطه‌ی کاری خود با شرکت‌هایی پایان دهد که منابع استخراج‌شده از معادن مورد مناقشه را خریداری و مبلغ به‌دست‌آمده را خرج منازعه می‌کنند. تا سال ۲۰۱۶، اپل تنها شرکت حوزه‌ی تکنولوژی است که توانسته تمام فروشندگان منابع معدنی همکار خود را ملزم به پذیرش بازدیدهای دوره‌ای و منظم کند.
این کار اپل در نوع خود دستاوردی شگرف محسوب می‌شود؛ چرا که اپل با چندین شرکت کار می‌کنند. هر کدام از این شرکت‌ها طرف ثالث تأمین‌کننده‌ی منابع اولیه‌ی شرکت هستند و خود این شرکت‌ها، با طرف‌های ثالث دیگری کار می‌کنند تا منابع خام و استخراج‌شده از معادن را به‌دست بیاورند. همان منابعی که نهایتاً در ساخت محصولات و دستگاه‌هایی مانند انواع‌واقسام آیفون بهکار می‌رود. درمجموع تعداد بسیار زیادی شرکت، سازمان و افراد در این روند دخیل هستند؛ خود شرکت اپل تنها حجم بسیار اندکی از منابع اولیه‌ی به‌کاررفته در محصولاتش را خریداری می‌کند. بسیاری دیگر از شرکت‌های تولیدکننده‌ی تلفن همراه هوشمند، کامپیوتر یا تجهیزات پیشرفته نیز درست مانند اپل هستند؛ اکثراً منابع مورد نیازشان را به‌وسیله‌ی شبکه‌ای درهم‌پیچیده از تأمین‌کنندگان و طرف‌های ثالث تهیه می‌کنند.
معنی تمام این حرف‌ها می‌شود اینکه برای ساختن آیفونی که در دست شماست، هزاران معدنکار در شرایطی اغلب دشوار و خطرناک در اکثر قاره‌های جهان به حفاری معادن می‌پردازند و موادی را استخراج می‌کنند تا بشود با تصفیه‌ی آن مواد و فرآوری‌کردن‌شان، نهایتاً اجزای مختلف آیفون را تولید کرد.
مواد خامی که از آن‌ها اسم برده‌ایم، دقیقاً چه هستند؟ اگر آیفون را تا حد عناصر تشکیل‌دهنده‌اش تجزیه کنیم، به چه عنصرهایی خواهیم رسید؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها با دیوید میشو[۲] گفت‌وگو کردم. میشو مشاور صنعت معدن است و شرکت متالورژیست ۹۱۱[۳] را می‌گرداند. او به من کمک کرد تا عناصر تشکیل‌دهنده‌ی یک دستگاه آیفون را دقیقاً مشخص کنیم. تا آنجایی که ما در جریان هستیم، چنین امری برای نخستین مرتبه است که صورت می‌گیرد. ماجرا نیز از این قرار بود.
در ماه ژوئن سال ۲۰۱۶ به فروشگاه معروف و گلِ سرسبد فروشگاه‌های اپل در خیابان پنجم محله‌ی منهتن نیویورک رفتم و یک دستگاه آیفون ۶ را که تازه در آمده بود، خریداری کردم و برای میشو فرستادم. میشو نیز آیفون را برای یکی از آزمایشگاه‌های متالورژی که می‌شناخت، ارسال کرد و در آن آزمایشگاه، آزمایش‌هایی روی تلفن انجام دادند که به این ترتیب است:
پیش از هر کاری، دستگاه را وزن کردند؛ درست همان‌طور که اپل توی تبلیغاتش اعلام می‌کند، وزن آیفون ۶، ۱۲۹ گرم است. بعد دستگاه آیفون را توی دستگاهی قرار دادند که به‌وسیله‌ی آن، سنگ‌های مختلف را تجزیه می‌کنند. در این دستگاه و داخل محیطی کاملاً محافظت‌شده، چکشی به‌وزن ۵۵ کیلوگرم، از ارتفاعی به‌بلندای ۱.۱ متر رها شد و روی آیفون افتاد. بعد از فرود چکش، باتری لیتیوم-یونی دستگاه آتش گرفت. بعد تمام آن‌چه را که از تلفن برجای مانده بود، جمع‌آوری کرده و ذره‌به‌ذره‌اش را تجزیه کردند. میشو می‌گوید: «برایم جالب بود که این دستگاه چقدر جان‌سخت است و به‌دشواری می‌شود خرابش کرد.» بعد هم همه‌ی اجزای مختلف تلفن را تک‌تک از هم جدا و تحلیل کردند.
دانشمندان بعد از انجام آزمایش‌های مختلف متوجه شدند که چه عناصری در ساخت آیفون بهکار رفته است.
«آلومینیم خیلی سبک است. ارزان هم هست؛ هر نیم‌کیلوگرمش را می‌فروشند یک دلار.»
میشو می‌گوید: «بیست و چهار درصدش آلومینوم است. می‌شود گفت که تمام جداره‌ی بیرونی تلفن، آلومینیمی است. آدم پیش خودش فکر نمی‌کند که یک‌چهارم وزن کل دستگاه را بدنه‌اش تشکیل بدهد… آلومینیم خیلی سبک است. ارزان هم هست؛ هر نیم‌کیلوگرمش را می‌فروشند یک دلار.»
سه درصد آیفون از تنگستن تشکیل شده است. تنگستن اغلب از معادن کنگو به‌دست می‌آید و از آن برای ساخت لرزاننده‌ی موجود در تلفن و الکترودهای صفحه‌ی نمایش استفاده می‌شود. کبالت هم عنصر دیگری است که از معادن کنگو استخراج می‌شود و در ساخت باتری تلفن، نقش بسیار مهمی دارد. طلا ارزشمندترین عنصری است که در ساخت دستگاه بهکار رفته و برای ساخت دستگاه، تنها اندکی از این عنصر استفاده شده.
میشو می‌گوید: «از هیچ عنصر گران‌قیمتی چندان استفاده نشده است. شاید در مجموع به یکی دو دلار بیشتر نرسد. هر نیم‌کیلو نیکل را می‌دهند نُه دلار و در کل دستگاه، فقط دو گرم از این عنصر استفاده شده.» نیکل را در ساخت بلندگوی تلفن بهکار برده‌اند.
آن‌قدری که توی آیفون آرسنیک بهکار رفته، هیچ فلز گران‌بهایی بهکار نرفته. حدود ۰.۶ گرم آرسنیک در ساخت آیفون استفاده شده است. این مقدار از آرسنیک به‌شکل متمرکز در ساخت دستگاه بهکار نرفته و برای همین هم اصلاً سمی نیست. مقدار گالیم به‌کاررفته حیرت‌انگیز بود. میشو می‌گوید: «گالیم تنها فلزی است که در دمای اتاق، مایع است. محصول جانبی است. برای به‌دست‌آوردن گالیم باید رفت ذغال‌سنگ استخراج کرد.» البته مقدار سرب به‌کاررفته اصلاً تعجب‌آور نبود. میشو می‌گوید: «همه‌ی شرکت‌ها در دنیا سعی کرده‌اند که تا می‌توانند، از شر سرب خلاص شوند، اما خلاص‌شدن از دست سرب حسابی دشوار است.»
اکسیژن، هیدروژن و کربنی که در دستگاه دیده شده، همه در آلیاژهای مختلف بهکار رفته‌اند. مثلاً ایندیوم تین اکسید یکی از این آلیاژهاست و رسانایی است که از آن در ساخت صفحه‌ی لمسی تلفن همراه استفاده شده. اکسیدهای آلومینیم در جداره‌ی محصول دیده شدند و اکسیدهای سیلیکن در ساخت ریزتراشه‌های آیفون، یعنی مغز آن، بهکار رفته‌اند. گالیم و آرسنیک هم هر دو توی ریزتراشه‌ها استفاده شده‌اند.
شش درصد کل دستگاه از سیلیکن تشکیل شده و همه‌ی این شش درصد، در دل ریزتراشه‌ها بهکار رفته است. اجزای تشکیل‌دهنده‌ی باتری خیلی بیشتر هستند و عبارتند از لیتیوم، کبالت و آلومینیم.
قسمت‌های گذشته:
پاورقی دنباله‌دار کتاب «یگانه دستگاه: تاریخچه مخفی آیفون» (مقدمه/بخش اول)
پاورقی دنباله‌دار کتاب «یگانه دستگاه: تاریخچه مخفی آیفون» (مقدمه/بخش دوم)
پاورقی دنباله‌دار کتاب «یگانه دستگاه: تاریخچه مخفی آیفون» (فصل اول/بخش اول)
پاورقی دنباله‌دار کتاب «یگانه دستگاه: تاریخچه مخفی آیفون» (فصل اول/بخش دوم)
